Rys historyczny

Po I rozbiorze Polski w 1772 r. kopalnie soli w Wieliczce i Bochni znalazły się w zaborze austriackim. Niezbędny w każdym gospodarstwie surowiec stał się przedmiotem spekulacji i przemytu. Dzięki staraniom szlachty i posłów kujawskich 5 marca 1791 r. Sejm podjął uchwałę solną pt. Ubeśpieczenie fabryk solnych. Na jej mocy Komisja Kruszcowa przystąpiła do wierceń poszukiwawczych w okolicach wsi Ciechocinek. Plany zagospodarowania odkrytych złóż i budowy warzelni przerwały jednak kolejne rozbiory.

W czasach Królestwa Polskiego (1815-1830) sprawy salin ciechocińskich przejęła Główna Dyrekcja Górnicza w Kielcach. Wznowieniu pomysłu eksploatacji złóż ciechocińskich na skalę przemysłową sprzyjała polityka księcia Franciszka Ksawerego Druckiego-Lubeckiego. Jako Minister Skarbu Królestwa Polskiego dostrzegał on w gospodarce solnej szansę na ekonomiczne uzdrowienie. Wkrótce do współpracy z rządowymi instytucjami przystąpił przedsiębiorca Konstanty Leon Wolicki. 20 maja 1823 r. nabył on dwie włóki* ziemi w dobrach ciechocińskich wraz z odwiertami solankowymi z zamiarem przekazania ich skarbowi państwa na warunkach stałego udziału w przyszłych dochodach ze sprzedaży soli.

*włóka – 76 597,6 m2

Przeprowadzono stosowne ekspertyzy i prace eksploatacyjne, którymi kierował Jan Jakub Graff. Wreszcie 10 czerwca 1824 r. Komisja Rządowa Przychodów i Skarbu, z Druckim-Lubeckim na czele, zawarła ostateczny kontrakt z Wolickim. Postulaty umowy dotyczyły „budowy i urządzenia zakładu warzelni soli w Ciechocinku” oraz „warzenia soli z wody słonej ze źródeł w Ciechocinku i Słońsku i jej wysyłki”. Tego samego roku rozpoczęto inwestycję. Według projektu Graffa wzniesiono dwie tężnie, a warzelnię przystosowano do produkcji 100 tysięcy berlińskich cetnarów* soli. Zakład uruchomiono jednak dopiero 21 października 1832 r., bowiem uprzednio wiele szkód wyrządziła armia rosyjska, która w trakcie powstania listopadowym w 1831 r. zajęła miejscowość. Sól ciechocińska do dziś wytwarzana jest w tradycyjny sposób, z wykorzystaniem oryginalnych XIX-wiecznych urządzeń.

*cetnar berliński – 51,45 kg

Ciechociński zespół tężniowy tworzą trzy imponujące drewniane budowle, ustawione względem siebie na kształt podkowy. Równoległe tężnie nr I i II wybudowano w latach 1824-1827 według projektu inż. Jakuba Graffa, profesora Akademii Górniczej w Kielcach i pod nadzorem Karola Knake. W 1859 r. do użytku oddano tężnię nr III, domykając teren okołotężniowy od strony północnej. Wszystkie razem tworzą kompleks o łącznej długości 1742,3 (tężnia nr 1 – 653,3 m, nr 2 – 722,4 m, nr 3 – 366,6 m) i wysokości 15,8 m.

Potężne konstrukcje wspierane są przez dębowe pale wkopane w ziemię (w tężni nr 2 i 3 częściowo zastąpione przez podmurówki kamienne), na których spoczywają podłużne belki tworzące podwaliny zbiorników solanki, usytuowane ok. 120 cm ponad terenem. Zbiorniki o głębokości 115 cm przykryte są spadzistym okapem i przedzielone zastawkami umożliwiającymi kierowanie solanki do wybranych segmentów. Przy pomocy instalacji rurowej z zasuwami i zaworami przelotowymi solanka podnoszona jest na galerie wieńczące budowle, wyposażone w korytowy system rozdziału solanki.

Stamtąd woda wypływa na ściany graduacyjne, wypełnione gałązkami tarniny. Ściekając po ich licznych wypustkach stopniowo odparowuje. Po kilkukrotnym obiegu cierniowej drogi uzyskuje stężenie ok. 27%. Proces tężenia jest mocno uzależniony od pogody, najefektywniejszy jest w słoneczne, lekko wietrzne dni. Aby jak najlepiej wykorzystać lokalne właściwości klimatyczne, dwie najstarsze tężnie zostały pobudowane prostopadle do przeważających na tym obszarze kierunku wiatrów.